سکوت و تفکّر کردن، هر دو همواره بخشی از دستورات و سفارشات بزرگان دین و علم و فرهنگ بوده‌اند. از شاعران بزرگی چون حافظ و سعدی و مولانا که در مورد سکوت و پرهیز از کلام غیر ضروری مطالب بسیاری را نقل کرده‌اند، تا امامان و بزرگان دینی چون مرحوم سید علی قاضی، علامه طهرانی و علامه طباطبایی.
در این مقاله میخواهیم روزه‌ی سکوت و در کل فضیلت و اثر سکوت را بیشتر بررسی کرده و با توصیه‌ها و سفارشتاتی که از بزرگان در مورد آن به ما رسیده آشنا شویم.
سنّت پیامبر مبنی بر سکوت و پرهیز از کلام غیر ضروری
بنابر روایتی که در عیون اخبار الرضا آمده، پیامبر سکوت‌های طولانی داشند و همیشه سکوت بر رفتار ایشان حاکم بود، به جز مواقعی که شخصی از ایشان سوالی می‌پرسید. علاوه‌بر این، همیشه در حال تفکر بودند و به موضوعی فکر می‌کردند. درواقع، به جز در مواقع ضروری اصلا صحبت نمیکردند.
سید محمد محسن طهرانی در کتاب سیری در تاریخ پیامبر اکرم، از جمله دلایل و اثرات سکوت را اینگونه بیان میکند که زیاد صحبت کردن، انسان را تهی میکند. درواقع هر شخصی متنانت خاصی دارد که زیاد صحبت کردن، این متانت را از او می‌گیرد.
پاسخ خداوند به پیامبر در معراج در مورد اثرات روزه و سکوت
بنابر حدیث معراج که در «وافی» آمده و در کتاب الله شناسی علّامه طهرانی نیز به آن ارجاع داده شده است، پیامبر در معراج به خداوند گفت: اى پروردگار من! اوّل عبادت کدامست؟
و خداوند پاسخ داد: سکوت کردن و روزه داشتن! اى أحمد! آیا مى دانى روزه چه چیز بجا مى گذارد؟!
پیامبر عرض کرد: نه اى پروردگار من!
خداوند فرمود: آنچه روزه بجاى مى گذارد کم خوردن و کم گفتن و عبادت مى باشد!
دوّم سکوت است؛ و سکوت از خود حکمت بجاى مى گذارد؛ و حکمت معرفت بجاى مى گذارد؛ و معرفت یقین بجاى مى گذارد؛ و هنگامى که بنده من به مقام یقین رسید، دیگر باکى ندارد که چطور روزگارش را بگذراند؛ آیا در عسر و شدّت باشد، و یا در یسر و آسانى. و اینست مقام کسانى که به رضاى من واصل گشته اند.و کسى که به رضاى من عمل کند من سه صفت را همیشه ملازم با وى مى‌گردانم: من شکر و سپاسى را به او مى‌فهمانم که مخلوط با جهل و نادانى نمى‌باشد؛ و یاد و توجّهى را که مخلوط با نسیان و فراموشى نمى‌گردد؛ و محبّت و مودّتى را که بر محبّت من، محبّت مخلوقات را اختیار نمى‌کند!
توصیه پیامبر به روزه سکوت و پرهیز از دشنام و نزاع
در جلد 4 کتاب الکافی، که در کتاب انوارالملکوت نیز به آن اشاره‌ای شده است آمده که: امام صادق علیه السّلام فرمودند: در روزه صرفا نباید از نوشیدنیها و خوراکیها پرهیز کرد. سپس حضرت فرمودند: حضرت مریم در خطاب به مردم فرمود: من نذر نموده ام برای خدا روزه بدارم، یعنی روزه سکوت، (و در نسخه ای دیگر کلمه روزه حذف شده است) پس هرگاه روزه گرفتید زبان خود را محفوظ بدارید و چشمان خود را از نگاه به نامحرم و آنچه خلاف رضای خداست بپوشانید و با هم نزاع نکنید و به یکدیگر حسد نورزید. سپس حضرت فرمود: روزی رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم شنیدند، زنی در حال روزه به کنیز خود دشنام می دهد، حضرت غذائی را حاضر کردند و به آن زن فرمودند: از این غذا تناول کن. آن زن عرض کرد: من روزه دارم ای رسول خدا، حضرت فرمود: چگونه روزه داری درحالیکه کنیز خود را دشنام می دهی، روزه فقط امساک از خوردنیها و نوشیدنیها نیست.
و نیز امام صادق علیه السّلام فرمودند: وقتی روزه داشتی گوش و چشم خود را از عمل حرام و زشت دور نگه دار و از جرّ و بحث کردن با مردم و اذیّت خادم خود بپرهیز، و حالت تو در روزه باید توأم با وقار و متانت بوده باشد و دو روزِ امساک و افطار تو یکسان نباشد.